Hekim ve Hasta İlişkisinde Müdahale Aydınlatması

Hekimin, tıbbi müdahale öncesinde hastayı müdahale hakkında karar alabilecek duruma getirmek için yapacağı aydınlatma faaliyetine müdahale aydınlatması adı verilmektedir. Müdahale aydınlatması, uygulamada son derecede önemli bir mesele olmasının yanında, kuramsal açıdan da çeşitli güçlükler barındıran bir konudur. Hekimlerin ifa ettikleri görevin önemi ile hekim ve hasta ilişkisinin dinamikleri menfaatler dengesinin nasıl kurulacağının belirlenmesinde güçlükler yaratmaktadır. Hastaların ihtiyaçlarının ve hekimlerin elindeki imkanların somut duruma göre değişiklik göstermesi, müdahale aydınlatmasının hukuki rejiminin ayrıntılı kurallarla düzenlenmesini de zorlaştırmaktadır. Bu güçlükler, müdahale aydınlatmasına ilişkin hukuki rejimin büyük ölçüde somut olayın özelliklerine dayalı yargı kararlarıyla ve bir kısmı düzenleyici nitelikte olan tıp hukuku metinleriyle oluşmasına neden olmuştur. Öte yandan, müdahale aydınlatmasının gereği gibi yerine getirilmemesi, hekimler açısından gittikçe yaygınlaşan biçimde sorumluluk kaynağına dönüşmekte, ancak bu konudaki tıp uygulamasının hukuki gereklere adapte edilmesinde de sorunlar yaşandığı görülmektedir. Tüm bu olgular, müdahale aydınlatmasının hukuki rejiminin sistematize edilmesine, temel özelliklerinin görünür duruma getirilmesine ve medeni hukuk kavramlarıyla ilişkilendirilerek daha anlaşılır kılınmasına duyulan ihtiyacı göstermektedir. Bu çalışmada hekim ve hasta ilişkisi bağlamında müdahale aydınlatmasının medeni hukuk boyutuyla bağlantılı meseleler, karşılaştırmalı hukuk verilerinin de yardımına başvurularak, aydınlatma yükümlülüğünün etik ve hukuki temellerine, kapsamına, icrasına ve hekimin yükümlülüğün ihlalinden doğan sorumluluğunun şartlarına odaklanılarak incelenmektedir.(ARKA KAPAKTAN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
I. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI
II. PLAN
BİRİNCİ BÖLÜM
MÜDAHALE AYDINLATMASIYLA BAĞLANTILI TEMEL KAVRAMLAR
I. TIBBİ MÜDAHALE KAVRAMI
A. Tıbbi Müdahaleye İlişkin Tanımlar
B. Hukuka Uygun Tıbbi Müdahalenin Koşulları
II. AYDINLATILMIŞ RIZA KAVRAMI
A. Aydınlatma ve Bilgilendirme Kavramları
B. Rıza ve Onam Kavramları
III. AYDINLATMA TÜRLERİ
A. Müdahale Aydınlatması ve Güvenlik Aydınlatması Ayrımı
B. Diğer Aydınlatma Türleri
İKİNCİ BÖLÜM
MÜDAHALE AYDINLATMASININ ETİK TEMELLERİ
I. TIP ETİĞİNDE ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİNİN GELİŞİMİ
II. İLKECİLİK YAKLAŞIMINA GÖRE ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİ
A. BEAUCHAMP ve CHILDRESS'in İlkecilik Yaklaşımı
B. İlkecilik Yaklaşımında Dört Temel İlke
C. Özerkliğe Saygı İlkesi ve Paternalizm
D. Özerk Karar Alma Yetisinin Tespiti Sorunu
III. ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİNİN HUKUKİ PLANDAKİ YANSIMALARI
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MÜDAHALE AYDINLATMASININ HUKUKİ TEMELLERİ
I. MÜDAHALE AYDINLATMASININ DOĞUŞU
A. Genel Olarak
B. Amerikan Hukukunda Müdahale Aydınlatmasının Doğuşu
C. Alman Hukukunda Müdahale Aydınlatmasının Doğuşu
D. İsviçre Hukukunda Müdahale Aydınlatmasının Doğuşu
E. Türk Hukukunda Müdahale Aydınlatmasının Doğuşu
II. MÜDAHALE AYDINLATMASI İLE KORUNAN HUKUKİ MENFAAT
A. Aydınlatma Yükümlülüğü ile Kişilik Değerlerinin İlişkisi
B. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Korunması
C. Hastanın Yaşamının, Sağlığının ve Vücut Bütünlüğünün Dokunulmazlığının Korunması
D. Kişilik Hakkının Korunmasının Olumlu Bir Davranışa Zorlayıp Zorlayamayacağı Sorunu
III. MÜDAHALE AYDINLATMASININ HUKUKİ DAYANAKLARI
A. Müdahale Aydınlatmasının Sözleşmesel Dayanakları
B. Müdahale Aydınlatmasının Sözleşme Dışı Dayanakları
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MÜDAHALE AYDINLATMASININ KAPSAMI
I. HUKUKİ DÜZENLEMELERİN AYDINLATMANIN KAPSAMI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
II. AYDINLATMANIN KAPSAMINA İLİŞKİN GENEL İLKELER
A. Yönlendirmeyen Aydınlatma ("Non-Directive Counseling") İlkesi
B. Aydınlatmanın Optimizasyonu İlkesi
C. Aşamalı Aydınlatma İlkesi
III. TEMEL AYDINLATMANIN KAPSAMI
A. Teşhis Aydınlatması
B. Süreç Aydınlatması
C. Risk Aydınlatması
D. Alternatif Yöntemler Hakkında Aydınlatma
IV. ÖZELLİK TAŞIYAN DURUMLAR
A. Hekimin Tedavi Ayrıcalığı
B. Hastanın Aydınlatılma Hakkından Feragat Etmesi
C. Rıza Aranmadığı İçin Aydınlatma Yapılmaması
BEŞİNCİ BÖLÜM
MÜDAHALE AYDINLATMASININ İCRASI
I. AYDINLATMANIN TARAFLARI
A. Aydınlatma Yükümlüsü
B. Aydınlatılacak Kişi
II. AYDINLATMANIN YÖNTEMİ
A. Aydınlatmanın Sözlü Olarak Yapılması
B. Aydınlatmanın Açık ve Anlaşılır Olması
C. Aydınlatmanın Yönlendirici Biçimde Yapılmaması
III. AYDINLATMANIN ZAMANI
ALTINCI BÖLÜM
AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞUN ŞARTLARI
I. MÜDAHALE AYDINLATMASINA BAĞLI SORUMLULUĞUN GÖRÜNÜM BİÇİMLERİ
II. HEKİMİN TIBBİ MÜDAHALENİN YAPILMASINA BAĞLI SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI
A. Hekimin Haksız Fiil Sorumluluğunun Şartları
B. Hekimin Borca Aykırılıktan Doğan Sorumluluğunun Şartları
C. Hekimin Üçüncü Kişinin Fiilinden Sorumluluğu
III. AYDINLATMANIN İSPATI
A. İspat Yükü
B. İspat Araçları
SONUÇ
KAYNAKÇA