Hukuk ve Ekonomi Perspektifinden Sözleşme Hukuku ve Sözleşme Yaptırımlarının Ekonomik Analizi

Bu kitap, Üniversitelerarası Kurul'a doçentlik tezi olarak sunulmak üzere kaleme alınmıştır. Açıkçası bu teze başlarken, daha kolay bir süreç içerisinde yazılabileceğini ve tezin bir senede tamamlanabileceğini düşünmüştüm. Genellikle iyimser bir öngörü ile yazı yazmaya başlamak olumlu bir özelliktir. Böylece daha rahat bir şekilde başlar ve süreç içerisinde hedefinize yaklaşacağınızı düşünürsünüz. Zaten zaman sizin için hızlı aktığından, uzun bir sürede tamamlamak sorun teşkil etmez. Fakat bu sefer durum biraz farklı oldu: Konu belirleme sürecinden, yazım sürecine geçiş bile, alışık olmadığım ölçüde sancılı oldu. 2013 Yılı Eylül ayında ABD'ne araştırma ziyaretine gitmemiş olsaydım, muhtemelen hala tezi yazıyor olacaktım. Bu nedenle tez çalışmasının asıl zor kısmının, çalışmaya ve yazmaya başladığım UC Berkeley Üniversitesi'ne yaptığım altı aylık ziyarette yapıldığını söylemek yanlış olmaz. Hatta Türkiye'ye döndüğüm zaman, tezi maksimum altı ayda bitirebileceğimi düşünmüştüm. Bir buçuk senede tamamlayabildim. Tez sürecindeki temel zorluk, incelediğim sorunun çözümünün gerçekten güç olması ve bir açıdan da çözümsüzlük arz etmesiydi. Ekonomik açıdan hangi yaptırımın diğerlerine göre daha "etkin" olduğu sorunu, hukuk ve ekonomi öğretisinde de son derece tartışmalı olan bir konu ve kırk senedir süregelen tartışmada fikir birliği bulunmuyor. Bu sorunu çözmeye çalışmak, üstelik bunu Türk Pozitif Hukukunu da dikkate alarak yapmak, kolay bir faaliyet olmadı. Nitekim, bu sorunun ele alındığı İkinci Kısmın, uzun bir zamanın ve yoğun bir emeğin sonunda tamamlanabildiğini, Üçüncü Kısma planladığımdan çok daha sonra başlayabildiğimi belirtmem gerekir. İlginç bir şekilde de, zor yazılacağını düşündüğüm Türk Hukukunun incelendiği Üçüncü Kısmı da, öngördüğümden daha kısa sürede ve zevkle tamamladım.(ÖNSÖZDEN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
BİRİNCİ KISIM
Sözleşme Hukukunun Ekonomik Analizi: Giriş ve Temel Kavramlar
§ 1. Giriş
§ 2. Sözleşme Kavramı
I. Ekonomik Açıdan Sözleşme
II. Sözleşme Kavramı Hakkında Temel Bazı Tespitler
§ 3. Sözleşme Hukukunun Ekonomik İşlevi
I. Fırsatçı Davranışların Önlenmesi
II. İşlem Maliyetinin Azaltılması
III. Bilgi Sorununa Müdahale
IV. Dışsallıklara Müdahale
V. Tekel Sorunu
§ 4. Tam ve Eksik Sözleşme Kavramları
I. Kavram
II. Sözleşme Risklerinin Etkin Tahsis Edilmesi
III. İşlem Maliyeti, Sözleşme Boşluğu ve Boşluk Doldurma
§ 5. Ekonomik Açıdan Yedek ve Emredici Hukuk Kuralı Ayrımı
I. Yedek Hukuk Kuralları
II. Emredici Hukuk Kuralları
§ 6. Sözleşme Hukuku ve Ekonomik Etkinlik
İKİNCİ KISIM
Sözleşme Yaptırımlarının Ekonomik Analizi

Birinci Bölüm:
Giriş
§ 1. Genel Tespitler
§ 2. Borçlu Neden Borcu İfa Etmez?
I. Bilinçli Borca Aykırılık
II. Bilinçsiz Borca Aykırılık
İkinci Bölüm:
Ekonomik Açıdan Sözleşme Yaptırımlarına Bakış
§ 3. Hukuk ve Ekonomi Öğretisinde Sözleşme Yaptırımları
I. Aynen İfa Yaptırımı
II. Müspet Zarar Tazminatı
III. Menfi Zarar Tazminatı
IV. Kazandırmanın İadesi Talebi (Restitution)
V. Taraflarca Kararlaştırılan Tazminat
Üçüncü Bölüm:
Ekonomik Etkinlik ve Sözleşme Yaptırımları
§ 4. Sözleşme Yaptırımlarının Etkinliği
I. Genel Tespitler
II. Temel Etkinlik Parametreleri
Dördüncü Bölüm:
Sözleşme Yaptırımlarının Ekonomik Etkinlik Açısından Mukayesesi
§ 5. Basit Varsayımlar Temelinde Mukayese
I. Müspet Zarar Tazminatı
A. Davranış Etkileri
B. İkincil Maliyetler
C. Uygulama Maliyetleri
II. Menfi Zarar Tazminatı
III. Aynen İfa Yaptırımı
IV. Kazandırmanın İadesi (Restitution)
V. Taraflarca Kararlaştırılan Tazminat: Ceza Koşulu
VI. Sözleşme Yaptırımları Hakkında Genel Değerlendirme ve Çıkarımlar
§ 6. Gerçekçi Varsayımlar Işığında Etkinlik Analizi
I. Pazarlık Olasılığı, İşlem Maliyeti ve Etkinlik Analizi
II. Zararın Değerlenmesi
III. Tarafların Asimetrik Bilgisi
IV. Dava Açma ve Hukuki Himayeden Yararlanma Olasılığı
V. Uygulama Maliyeti ve Tazminat Miktarı
VI. Borcu İfaya Güdüleyen Yaptırım Dışı Faktörler
VII. Toplu Değerlendirme
VIII. Aynen İfa Yaptırımı Hakkında Yeniden Değerlendirme
IX. Sonuç: Aynen İfa mı? Müspet Zarar Tazminatı mı?
ÜÇÜNCÜ KISIM
Türk Borçlar Kanunu'nun Sözleşmeler Hakkındaki Yaptırım Sisteminin Ekonomik Analizi
Birinci Bölüm:
Türk Borçlar Kanunu'ndaki Sözleşme Yaptırımlarına Genel Bakış
§ 1. Sözleşme Yaptırımlarına Dair Türk Borçlar Kanunu Hükümleri
§ 2. Türk Borçlar Kanunu'nun Yaptırım Sistemi Hakkında Bazı Temel Tespitler
I. Yaptırım Sistematiği Hakkında
II. Yaptırımların İkincilliği
III. Borca Aykırılık Hallerinin Eksik ve Karmaşık Düzenlenmesi
IV. Taraf Kimliklerinin Önemsizliği
V. Çoklu Yaptırım Sistemi
VI. Yaptırımlara Dair Hükümlerin Hukuki Vasfı: Yedek Kurallar
İkinci Bölüm:
Türk Borçlar Kanunu'ndaki Yaptırımlara Dair Emredici Hükümlerin Ekonomik Analizi
§ 3. Emredici Hükümlere Dair Genel Çerçeve
I. Genel Olarak
II. Emredici Hükümler ile Müdahaleye Gerek Var mı?
III. Pazarlık Konusu Olarak Yaptırım ve Bilgi Sorunu
§ 4. Aşırı Ceza Koşulu
I. Genel Olarak
II. Ceza Koşulunun ve Götürü Tazminatın Birbirinden Ayırt Edilmesi
III. Aşkın Zararın Giderilmesi
IV. Ceza Koşulu ve Kusur
V. Aşırı Cezanın İndirilmesi
§ 5. Temerrüt Faizine İlişkin Sınırlama
I. Kavram ve Yasal Düzenleme
II. Temerrüt Faizine İlişkin Sınırlamanın Etkinliği
III. Piyasa Aksaklığı Temelinde Yaklaşım
§ 6. Sorumsuzluk Anlaşması
I. Kavram ve Yasal Düzenleme
II. Sorumsuzluk Anlaşmasına Müdahalenin Etkinliği
§ 7. Ara Sonuç
Üçüncü Bölüm:
Türk Borçlar Kanunu'na Göre Borca Aykırı Davranışın Temel Yaptırımı ve Çoklu Yaptırım Sistemi
§ 8. Türk Sözleşme Hukukundaki Temel Yaptırım
I. Genel Olarak
II. Türk Sözleşme Hukukunda Temel Yaptırım: Aynen İfa mı? Müspet Zarar Tazminatı mı?
§ 9. Çoklu Yaptırım Sistemi
Dördüncü Bölüm:
Türk Borçlar Kanunu'nda Öngörülen Yaptırımların Etkinlik Analizi
§ 10. Giriş
§ 11. Aynen İfa Yaptırımı
I. Genel Açıklamalar
II. Aynen İfa Yaptırımının Etkinliği
III. Aynen İfa Yaptırımının Tatbik Edildiği Haller ve Etkinlik
IV. Çoklu Yaptırım Sistemi İçerisinde Aynen İfa
§ 12. Müspet Zarar Tazminatı
I. Genel Açıklamalar
II. Müspet Zarar Tazminatının Etkinliği
III. Müspet Zarar Tazminatının Tatbik Edildiği Haller ve Etkinlik
IV. Çoklu Yaptırım Sistemi İçerisinde Müspet Zarar Tazminatı
§ 13. Dönme Yaptırımı
I. Genel Açıklamalar
II. Dönme Yaptırımının Etkinliği
III. Dönme Yaptırımının Tatbik Edildiği Haller ve Etkinlik
IV. Çoklu Yaptırım Sistemi İçerisinde Dönme Yaptırımı
§ 14. Menfi Zarar Tazminatı
I. Genel Açıklamalar
II. Menfi Zarar Tazminatının Etkinliği
III. Menfi Zarar Tazminatının Tatbik Edildiği Haller ve Etkinlik
IV. Çoklu Yaptırım Sistemi ve Menfi Zarar Tazminatı
SONUÇ
KAYNAKÇA