ŞİZOFRENİ

Kitabın hazırlanışında hastalığın adı üzerinde çok düşündüm. Hastalık 1911 yılında İsviçreli ruh hekimi Eugen Bleuler'in adlandırmasından beri yüz yıldan uzun süredir bu adla anılmaktadır. 122 Sözcük anlamı akıl (freni) yarılması (şizo) ya da akıl bölünmesi olup insanların çok da kabul etmek istemedikleri bir hastalık adı olarak bilim dünyasında kabul görmüştür. Şizofrenide en önemli sorunlardan birisi hastaların toplum tarafından damgalanmasıdır. Hastalığın kötü gidişli olduğu durumlarda (kuşkusuz hastaların önemli bir kısmı düzelmekte ve iyileşmektedir) hastanın, ailenin, çevrenin ve toplumun yaşadığı sıkıntılardan dolayı hastalığa olumsuz bir bakış vardır. Ama bu olumsuz bakışın hastalığın adıyla birlikte davet edildiğine de dikkat etmemiz gerekiyor. Akıl yarılması ya da usyarılımı terim olarak insanların uslarında yarılmış, bölünmüş, parçalanmış bir usu/ aklı çağrıştırmakta ve hastaların yaşadığı çıldırı durumlarıyla birleştiğinde bu terim olumsuz bir anlam yüküyle belirmektedir. Gerçi Türkçe konuşan bireyler için şizofreni adı, terim olarak ezberlenmiş bir addır ve sözcük olarak anlamlı bir çağrışım oluşturmaz. Hasta ve hasta yakınlarının çoğu da hastalıkla ilgili olarak ya psikotik bozukluk ya psikoz ya sinirsel hastalık ya depresyon ya da şizofen gibi adlar söylemekte ve hastalığı ancak uzmanların anlatımıyla ve kavrayabildikleri kadarıyla anlamaktadır. Toplum açısından bakıldığında hastalık basın-yayın organlarının sunduğu biçimiyle anlaşılmaktadır. Olumsuz sunumlar olumsuz bakışı doğurmakta ve damgalama için şizofreni adının birlikte çağrıştırdığı olumsuz anılar beyinde kuvvetli bir çağrışım ağının oluşmasına yol açmaktadır.

Hastaların ve yakınlarının bu hastalığın adını iyi öğrenmeleri ve ona göre tedavi ve önlem çalışmalarına katılmaları gerektiği ortadadır. İyi öğrenmenin yolu da anlaşılır sözcük ya da sözcüklerden oluşturulmuş terimleri kullanmaktan geçer. Ben, neredeyse 10 yıldır hem öğrenci hem hasta hem de aile eğitimlerinde bu hastalığı düşünce ve algı bozukluğu olarak adlandırıyorum. Hastalığın en temel belirtileri beynin düşünce ve algı dizgeleriyle ilgilidir. Şizofreni denince dünyanın her yerinde hastaların düşünce bozukluğu ve algı bozukluğunu birlikte yaşadığı durumlar usa gelir. Başkalarının inanmadığı düşünceler olan sanrılar, anlaşılmaz düşünceler (düşünce dağınıklığı) ve başkalarının işitmediği ya da görmediği şeyleri algılama anlamında varsanılar şizofrenide temel belirtilerdir. Kuşkusuz yalnızca bu belirtiler değil, beynin düşünce üretme ve algılama dizgesi ile etkileşimde bulunan diğer dizgelerin etkilenmesiyle başka belirtiler de ortaya çıkar. Ancak önde gelen belirtilerin özelliklerine vurgu yapan bir adlandırmanın daha uygun olacağını düşündüğüm için ben bu hastalığı düşünce ve algı bozukluğu olarak anlıyor ve anlatıyorum. Hastalarım, yakınları ve öğrencilerimden şimdiye kadar hep olumlu geribildirim aldım. Kitapta bu anlayışın yansımalarını göreceksiniz. Bununla beraber kitabın başlığında şizofreni adını kullanmayı sürdürdüm. Çünkü, hastalık ülkemizde uzmanlar tarafından bu adla anılmakta ve Sağlık Bakanlığı'nın tanı kayıtlarında bu adla yer bulmaktadır. Bu nedenle her ne kadar daha anlaşılır bir terimlemeyle konuyu anlatsam da kitabın yeni baskısında da eski başlığı kullanmayı sürdürdüm. Kitapta yer alan hasta ve aile üyelerine ait olan sözler, eğer basılı bir kaynaktan alınmadılarsa, gizlilik ilkesi gereği onların izniyle ve adları değiştirilerek verildi. Olay örgüsü anlatılıyorsa yine gizlilik ilkesi gereği kimlikler değiştirildi.

1. BÖLÜM: AKIL HASTALIĞI YA DA RUHSAL BOZUKLUK

Çıldırı ya da psikotik dünyaya geçiş

2. BÖLÜM: ŞİZOFRENİNİN TANIMI, İŞARET VE BELİRTİLERİ

Tarihsel anımsamalar

Güncel tanımlama

Yaş aralığı

Öncü işaretler

Hastalığın belirtileri

Sanrı ve varsanılar

Düşünce içeriğinin bozulması

Algı bozukluğu

Düşünce yapısının bozulması

Yorumlama ve yanıtlama yetisinde bozulma

Hareket ve davranışlarda bozulmalar

Yoksunluk belirtileri

Duygulanımda bozulma

Dikkat, yoğunlaşma, bellek ve yürütücü işlev bozulması

İçgörü bozulması

Yönelim

Uykuda bozulma

3. BÖLÜM: ŞİZOFRENİ NE DEĞİLDİR

Kişilik bozukluğu

Kişilik bölünmesi (çoğul kişilik)

Zekâ geriliği

İki uçlu bozukluk (manik depresif psikoz)

Şizoaffektif bozukluk

Kısa çıldırı ve şizofreni benzeri bozukluk

Maddeye bağlı çıldırı

Yaygın gelişimsel bozukluk, otizm

Tıbbi hastalıklara bağlı çıldırı

4. BÖLÜM: ŞİZOFRENİNİN GÖRÜNÜMLERİ

Klinik belirimler

İşlevsellik

Kişilik

Şiddet

İntihar

Diğer tıbbi hastalıklar

5. BÖLÜM: ŞİZOFRENİNİN NEDENLERİ

Beynin yapısı, işleyişi

Limbik dizge

Dopamin ve diğer ileti-taşıyıcılar, almaçlar

Sinir-gelişim ve aksamalar

Beyinde yapısal değişimler

Beyindeki elektriksel etkinlik

Silik sinirsel bulgular

Kalıtım

Zorlanımın rolü

Özetle nedensel ilişki

6. BÖLÜM: ŞİZOFRENİNİN TEDAVİSİ

Şizofreni tedavi edilebilir bir hastalıktır

Hastane yatışı

İlaç tedavisi

Tedaviye yanıt

Tedavinin süresi

İlaç yan etkileri

Klozapin

Diğer ilaçlar

Elektrikli tutarık tedavisi (Elektro konvulsif tedavi, EKT)

Diğer beyin uyarım tedavileri

Ruhsal toplumsal tedaviler

Depo hastaneler

7. BÖLÜM: ŞİZOFRENİNİN GİDİŞ VE SONLANIMI

Düzelme ve iyileşme

Tedaviye uyumsuzluk

Yinelemelerin önlenmesi

İnatçı belirtiler

8. BÖLÜM: ŞİZOFRENİDE RUHSAL İYİLEŞTİRİM

9. BÖLÜM: ŞİZOFRENİ HASTASI OLMAK

Şizofreni tanısını kabullenmek

Hastalığını söyleyebilmek

Damgalanma

Sorumluluk

Sigara, çay, kahve ve aşırı su içimi

Alkol ve diğer maddeler

Evlilik, gebelik ve cinsel yaşam

10. BÖLÜM: HASTA YAKINI OLMAK

11. BÖLÜM: KENDİ GELECEĞİNİ KURMAK

HASTALAR İÇİN SON BİR HATIRLATMA

KAYNAKLAR

DİZİN