Türk Özel Sigorta Hukuku Dersleri

Hukuk fakültelerinde okutulan sigorta hukuku derslerine uygun olarak hazırlamaya gayret ettiğimiz “Türk Özel Sigorta Hukuku Dersleri” isimli çalışmamızın 5. Baskısında, bir önceki baskımızı yeniden gözden geçirdik ve yine ders kitabına uygun bazı önemli müdahaleler ve güncel tashihler yaptık. Bu doğrultuda özellikle kitabın sonuna eklediğimiz örnek çözümlü sigorta hukuku olaylarının sayılarını ciddi şekilde artırdık. Çalışmamızın bu alanda lisansüstü çalışmalar yapacak meslektaşlarımıza da öncülük yapacağına inanıyoruz.

İÇİNDEKİLER

Önsöz............................................................................................................................................... xv

İkinci Baskıya Önsöz.......................................................................................................... xvi

üçüncü Baskıya Önsöz...................................................................................................... xvii

dördüncü Baskıya Önsöz.............................................................................................. xviii

beşinci Baskıya Önsöz....................................................................................................... xix

KısALtmalar............................................................................................................................. xxi

BİRİNCİ BÖLÜM

Sigortanın Ortaya Konulması

• 1. Sigorta Kavramı Sigortanın Önemi ve Tasnifi....................................................................... 2

1. Sigortanın Doğumu Tarihi Gelişimi ve Yararları.................................................................... 2
2. İnsanlar ve Tehlikeler............................................................................................................. 2
3. Tehlikelerle Belli Başlı Mücadele Yolları .......................................................................... 2
4. Koruma ................................................................................................................................. 2
5. Yardım................................................................................................................................... 2
6. Öngörme ............................................................................................................................... 3
7. Genel Olarak .................................................................................................................... 3
8. Tasarruf ............................................................................................................................ 3
9. Sigorta ................................................................................................................................ 4
10. Genel Olarak............................................................................................................... 4
11. Sigortanın Tarihi Gelişim.......................................................................................... 7

aaa. Uluslararası Alanda Sigortanın Tarihi Gelişimi.............................................. 7

bbb. Ülkemizde Sigortanın Tarihi Gelişimi............................................................ 12

1. Sigortanın Önemi ve Yararları............................................................................... 15

çç. Sigortanın Özel Türleri............................................................................................. 18

aaa. Mükerrer Sigorta (Reasürans)......................................................................... 18

bbb. Geçici Sigorta Himayesi (Muvakkat Sigorta Kuvertürü)........................... 20

ccc. Kombine Sigorta................................................................................................. 21

ççç. Abonman Sigorta............................................................................................... 21

ddd. Karşılıklı Sigorta................................................................................................ 22

1. Sosyal Sigortalar – Özel Sigortalar Ayrımı.......................................................................... 24

III. Özel Sigortaların Kendi İçinde Tasnifi................................................................................ 25

1. Genel Olarak.......................................................................................................................... 25
2. İhtiyacın Karşılanması Kıstasına Göre Ayırım............................................................. 28
3. Somut Olarak (Zarar Sigortaları) ................................................................................... 28
4. Aktif Sigortaları.............................................................................................................. 28
5. Mal Sigortası ........................................................................................................... 29
6. Alacak Sigortası....................................................................................................... 30
7. Kâr (Kazanç) Sigortası............................................................................................ 31
8. Pasif Sigortaları.............................................................................................................. 32
9. Kanuni Borçlara Karşı Sigorta ............................................................................. 32
10. Sözleşmeden Doğan Borçlara Karşı Sigorta ...................................................... 33
11. Zaruri Masraflara Karşı Sigorta ........................................................................... 33
12. Soyut Olarak [Meblağ (Can) Sigortaları]...................................................................... 34
13. Genel Bilgi ve Meblağ Sigortalarına Egemen Olan İlkeler..................................... 34
14. Hayat Sigortaları........................................................................................................... 36
15. Genel Olarak............................................................................................................. 36
16. Tanımı....................................................................................................................... 37
17. Türleri......................................................................................................................... 38

aaa. Bireysel Hayat Sigortası................................................................................... 38

1. Ölüm İhtimaline Karşı Sigorta........................................................................... 38
2. Belirli Bir Tarihte Yaşama İhtimaline Karşı Sigorta..................................... 38

iii. Karma Sigorta.................................................................................................... 39

bbb. Grup Hayat Sigortası ....................................................................................... 39

1. Kaza Sigortası................................................................................................................. 40
2. Genel Olarak............................................................................................................. 40
3. Tanımı....................................................................................................................... 42
4. Türleri......................................................................................................................... 43

aaa. Bireysel Kaza Sigortası..................................................................................... 43

bbb. Grup Kaza Sigortası.......................................................................................... 43

ç. Hastalık ve Sağlık Sigortası......................................................................................... 43

1. Riziko Konusuna Göre Ayırım.......................................................................................... 43
2. Malvarlığı Sigortaları........................................................................................................ 44
3. Şahısvarlığı Sigortaları..................................................................................................... 44

Ç. Zarar (Malvarlığı) Sigortalarına İlişkin Temel Kavramlar .......................................... 44

1. Sigorta Değeri .................................................................................................................... 44
2. Sigorta Bedeli .................................................................................................................... 45
3. Sigorta Zararı .................................................................................................................... 46
4. Sigorta Tazminatı ............................................................................................................. 47
5. Zarar (Malvarlığı) Sigortalarına Egemen Olan İlkeler..................................................... 47
6. Menfaat İlkesi....................................................................................................................... 47
7. Genel Olarak Kavram....................................................................................................... 47
8. Sigortalanabilir Menfaat.................................................................................................. 49
9. Menfaat Eksikliğinin Sonuçları...................................................................................... 50
10. Zenginleşme Yasağı (Tazmin İlkesi) ve Hukuki Sonuçları.......................................... 53
11. Genel Olarak Zenginleşme Yasağı Kavramı................................................................ 53
12. Zenginleşme Yasağının Hukuki Sonuçları................................................................... 55
13. Genel Olarak................................................................................................................... 55
14. Aşkın Sigorta Yasağı..................................................................................................... 55
15. Kural.......................................................................................................................... 55
16. Aşkın Sigortanın İstisnası = Takseli (Mutabakatlı) Sigorta............................ 57
17. Eksik Sigorta................................................................................................................... 59

ç. Birden Çok Sigorta ve Hukuki Sonuçları.................................................................. 62

1. Genel Olarak............................................................................................................. 62
2. Müşterek Sigorta (Koasürans) ve Hukuki Sonuçları........................................ 62
3. Kısmi Sigorta ve Hukuki Sonuçları...................................................................... 66

çç. Çifte Sigorta ve Hukuki Sonuçları........................................................................ 68

1. Halefiyet İlkesi – Sigortacının Kusurlu Üçüncü Kişiye Rücu Hakkı.......................... 70
2. Genel Olarak....................................................................................................................... 70
3. Şartları................................................................................................................................. 73
4. Geçerli Bir Sigorta Sözleşmesinin Varlığı................................................................... 74
5. Sigorta Bedelinin Ödenmesi......................................................................................... 74
6. Sigorta Ettirenin Dava Hakkının Bulunması........................................................... 76
7. Hüküm ve Sonuçları......................................................................................................... 76
8. Sigortacı Yönünden....................................................................................................... 76
9. Sigorta Ettiren Yönünden............................................................................................. 78
10. Zarar Sorumlusu Yönünden......................................................................................... 80

İKİNCİ BÖLÜM

Sigorta Hukukunun Konusu, Niteliği Kaynakları Ve
Sözleşme Serbestisi İlkesine Bakış

• 2. Sigorta Hukukunun Konusu ve Niteliği................................................................................. 82
• 3. Sigorta Hukukunun Kaynakları ............................................................................................ 82

1. Genel Olarak....................................................................................................................... 82
2. Mevzuat (Yazılı Kaynaklar)........................................................................................... 83
3. Sigorta Genel ve Özel Şartları.......................................................................................... 84
4. Sigorta Genel Şartları.................................................................................................... 84
5. Sigorta Özel Şartları....................................................................................................... 85
6. Ticari Örf ve Adet Hukuku.............................................................................................. 86
7. Mahkeme Kararları ve Öğreti......................................................................................... 87

• 4. Sigorta Hukukunda Sözleşme Serbestisi İlkesi ve Sınırlanması ile
  Sigorta Sözleşmesinde Koruyucu Hükümler................................................................................ 87

1. Sigorta Hukukunda Sözleşme Serbestisi İlkesi ve Sınırlanması....................................... 87
2. Sigorta Hukukunda Sözleşme Serbestisi İlkesi............................................................... 87
3. Sigorta Hukukunda Sınırlanması..................................................................................... 88
4. Genel Olarak....................................................................................................................... 88
5. Sigorta Sözleşmesinde Koruyucu (Emredici) Hükümler............................................ 89
6. Genel Olarak................................................................................................................... 89
7. Tam Emredici Hükümler.............................................................................................. 90
8. Sorumluluk Sigortası Dışındaki Zarar Sigortaları İçin
   Tam Emredici Hükümler.............................................................................................. 90
9. Sorumluluk Sigortaları İçin Tam Emredici Hükümler...................................... 91
10. Can Sigortaları İçin Tam Emredici Hükümler.................................................... 91
11. Yarı Emredici Hükümler............................................................................................... 91
12. Sorumluluk Sigortası Dışındaki Zarar Sigortaları İçin
    Yarı Emredici Hükümler............................................................................................... 91
13. Sorumluluk Sigortaları İçin Yarı Emredici Hükümler...................................... 91
14. Can Sigortaları İçin Yarı Emredici Hükümler.................................................... 92

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SİGORTA SÖZLEŞMESİ HUKUKU

• 5. Sigorta Sözleşmesi..................................................................................................................... 94

1. Sigorta Sözleşmesi Kavramı Benzeri Kavramlarla Karşılaştırılması Karakteristikleri Tarafları ile Diğer İlgili Kişiler ve Uygulanacak Hükümler ve Sırası....................................................................................................................... 94
2. Tanımı Hukuki Niteliği Kurulması ................................................................................... 94
3. Tanımı................................................................................................................................. 94
4. Hukuki Niteliği................................................................................................................... 97
5. Sigorta Sözleşmesinin Kurulması................................................................................. 100
6. Genel Olarak................................................................................................................. 100
7. Sigorta Sözleşmesinde Şekil....................................................................................... 102
8. Sigorta Poliçesi ve Diğer Sigorta Dokümanları....................................................... 103
9. Sigorta Poliçesi....................................................................................................... 103
10. Diğer Sigorta Dokümanları.................................................................................. 105

aaa. Geçici (Muvakkat) Sigorta İlmühaberi....................................................... 105

bbb. Sigorta Sertifikası............................................................................................ 106

ccc. Zeyilname.......................................................................................................... 106

1. Sigorta Sözleşmesinin Benzeri Kavramlarla Karşılaştırılması ve Özellikleri.......... 107
2. Sigorta Sözleşmesinin Benzeri Kavramlarla Karşılaştırılması............................... 107
3. Sigorta Sözleşmesi ve Kumar ve Bahis................................................................... 107
4. Sigorta Sözleşmesi ve Garanti Sözleşmesi.............................................................. 109
5. Sigorta Sözleşmesinin Özellikleri.................................................................................. 111
6. İltihaki (Katılmalı) Bir Sözleşme Olması................................................................ 111
7. Azami İyiniyete Dayanan Bir Sözleşme Olması................................................... 112
8. Sosyal Nitelikli Bir Sözleşme Olması........................................................................ 112
9. Teminat Sözleşmesi Olması...................................................................................... 113
10. Tesadüfe Bağlı “Aléatoire” Bir Sözleşme Olması................................................. 113
11. Sigorta Sözleşmesinin Kişiye Bağlı Sözleşmelerden olması................................. 114
12. Sigorta Sözleşmesinin Tarafları Diğer İlgili Kişiler ve Süresi....................................... 114
13. Tarafları............................................................................................................................ 114
14. Sigortacı........................................................................................................................ 114
15. Sigorta Ettiren............................................................................................................... 116
16. Diğer İlgili Kişiler.............................................................................................................. 116
17. Zarar Sigortalarında İlgili Üçüncü Kişiler................................................................ 116
18. Sigortalı................................................................................................................... 116

aaa. Genel Olarak.................................................................................................... 116

bbb. Temsilen Yapılan Sigortada Sigortalı.......................................................... 117

ccc. Başkası Hesabına Sigortada Sigortalı......................................................... 120

1. Sigortalı Malı Edinen Kişi.................................................................................... 123
2. Sigorta Menfaati Üzerindeki Sınırlamalarda Üçüncü Kişiler........................ 123

aaa. Aynî Hak Sahipleri......................................................................................... 123

bbb. Sigorta Menfaatinin Haczinde Üçüncü Kişi Alacaklılar.......................... 126

çç. Trafik Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında ve Tüm Sorumluluk Sigortalarında Üçüncü Kişiler 126

1. Hayat Sigortalarında İlgili Üçüncü Kişiler.............................................................. 127
2. Riziko Taşıyan Kişi (Sigortalı)............................................................................ 127
3. Sigortadan Faydalanan Üçüncü Kişi (Lehtar)................................................. 128
4. Süresi................................................................................................................................. 130
5. Genel Olarak................................................................................................................. 130
6. Şekli Süre....................................................................................................................... 130
7. Sorumluluk Süresi (Maddi Süre)............................................................................... 131

ç. Teknik Süre................................................................................................................... 132

Ç. Uygulanacak Hükümler ve Sırası................................................................................... 132

1. Emredici Hükümler......................................................................................................... 133
2. Sözleşme Hükümleri....................................................................................................... 133
3. Emredici Olmayan Ticari Hükümler........................................................................... 133
4. Ticari Örf ve Âdet............................................................................................................ 134
5. Genel Hükümler.............................................................................................................. 134
6. Sigorta Sözleşmesinin Unsurları.......................................................................................... 134
7. Sigortacı (Insurer)............................................................................................................... 134
8. İç Örgütlenmesi................................................................................................................ 136
9. Genel Olarak................................................................................................................. 136
10. Aktüerya ve İstatistik Servisi..................................................................................... 137
11. Prodüksiyon Servisi..................................................................................................... 138

ç. Hasar Servisi................................................................................................................. 138

1. Muhasebe Servisi......................................................................................................... 138
2. Hukuk Servisi............................................................................................................... 138
3. Reasürans Servisi......................................................................................................... 138
4. Dış Örgütlenmesi............................................................................................................. 139
5. Sigorta Acenteleri......................................................................................................... 139
6. Acentenin Tanımı ve Unsurları.......................................................................... 139

bb.Yardımcı Şahıs Olma Nitelikleri.......................................................................... 140

1. 5684 Sayılı Sigortacılık Kanuna Göre Sigorta Acentesi Olabilme Koşulları 141

aaa. Genel Olarak.................................................................................................... 141

bbb. Sigorta Acentelerinde Aranan Nitelikler...................................................... 142

1. Gerçek Kişi Sigorta Acentelerinde Aranan Nitelikler................................... 142

çç. Konuya İlişkin Diğer Düzenlemeler.................................................................... 144

aaa. Sigorta Acentesinin Müsteşarlıktan Belge Alma ve
Levhaya Kayıt Zorunluluğu.................................................................................. 144

bbb. Müsteşarlıktan Belge Alınması ve Levhaya Kayıt Zorunluluğunun İstisnaları 145

1. Sigorta Acentesinin Levhadan Silinmesi........................................................... 145

aaa. Levhadan Silinmeyi Gerektiren Haller........................................................ 145

bbb. Levhadan Silmeye İlişkin Usul ve Sigorta Acentesinin İtiraz Hakkı..... 145

1. Sigorta Acentelerinin Başka Ticari Faaliyetlerine İlişkin Düzenlemeler...... 146

aaa. Genel Olarak.................................................................................................... 146

bbb. Acentelik Faaliyeti Dışında Başka Ticari Faaliyette Bulunabilecekler. 146

ccc. Acentelik Faaliyeti Dışında Başka Ticari Faaliyette Bulunamayacaklar 146

1. Yabancı Sigorta Acentelerinin Türkiye'deki Faaliyetleri................................ 146
2. Sigorta Acentelerinde Görev Almaları Yasak Olan Kişiler............................. 147

ğğ. Sigorta Acentesinin Müşteri Tazminatı (Portföy) Hakkı,
Rekabet Yasağına Tabi Olması Sır Saklama ve Sigorta Ettireni
Aydınlatma Yükümlülükleri...................................................................................... 147

aaa. Sigorta Acentesinin Denkleştirme Tazminatı (Portföy) Hakkı............... 147

bbb. Rekabet Yasağı Anlaşması .......................................................................... 149

ccc. Sır Saklama Yükümlülüğü............................................................................. 150

ççç. Sigorta Ettireni Aydınlatma Yükümlülüğü.................................................. 150

1. Acentelik Sözleşmesinde Yetkisiz Temsil ........................................................ 152
2. Sigorta ve Reasürans Brokerleri................................................................................ 152
3. Tanımı ve Hukuki Niteliği................................................................................... 152
4. Sigorta ve Reasürans Brokeri Olabilmenin Koşulları..................................... 153

aaa. Gerçek Kişi Brokerlerde Aranan Koşullar (m. 4)....................................... 153

bbb. Tüzel Kişi Brokerlik Faaliyetinde Bulunacak Tüzel Kişilerde
Aranan Koşullar....................................................................................................... 154

1. Sigorta Eksperleri......................................................................................................... 155
2. Denetimi............................................................................................................................ 157
3. Sigorta Ettiren ve Sigortalı (Insured, Assured / Insurant) ........................................... 159
4. Sigorta Menfaati (InsurableInterest).............................................................................. 159
5. Riziko (Risk)..............................................................................................