Uluslararası Hukukta Göç ve Vatandaşlık

ÖNSÖZ

Sosyolojik bir olgu olarak göç insanlığın en önemli meselelerinden biri

olarak akademik camianın başat inceleme konularından birini

oluşturmaktadır. İnsanlar, ekonomik, kültürel, biyolojik ve sosyal pek çok

değişken ile mücadele ederken yerleştikleri yerleri terk edip başka yerlere

gitme, yerleşme ve nihai olarak da oraya entegre olma durumu ile karşı karşıya

kalmaktadır. Bununla birlikte günümüz modern yüzyılında insanlık geçmişten

farklı etmenlerle de göç etmektedir.

Ülkemiz özellikle coğrafi ve kültürel özellikleri ile göç dalgasına maruz

kalmaktadır. Pek çok kişi yaşadıkları ülkelerde meydana gelen karışıklıklar

yahut ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi

düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için

uluslararası korumadan yararlanma isteği ile yine pek çok kişi uluslararası

korumadan yararlanamasa bile gelecek kurabilmek amacıyla ülkemize

gelmektedir. İşte bu akımın sonucunda vatandaşlık statüsü de gelen

yabancıların entegrasyonunda karşımıza çıkan kurumlardan biri olarak

akademik çalışmaların konusunu oluşturmaktadır.

Yukarıda değindiğimiz akademik çalışmalardan biri de 21-22 Nisan 2022

tarihlerinde Yaşar Üniversitesi Uluslararası Hukuk Uygulama ve Araştırma

Merkezi tarafından düzenlenen “Uluslararası Hukukta Göç ve Vatandaşlık”

konulu Sempozyum olmuştur. Çevrimiçi düzenlenen Sempozyum’un ilk

günü, ilk oturumunun başkanı, benim de Ankara Siyasal Bilgiler

Fakültesi’nden kürsü hocam olan, Prof. Dr. Rona AYBAY idi. Ne yazık ki bu

onu son görüşümüz oldu. Değerli hocamızı sempozyumdan bir hafta sonra

kaybettik. Ancak onun görüşleri içimizde hep yaşamaya ve bizi aydınlatmaya

devam edecektir.

Birinci oturumda, göç yoluyla kazanılan vatandaşlık, AİHM kararlarında

vatandaşlığın kaybı ve ikiz sözleşmelerde çocuğun vatandaşlık iktisabı konu

edilmiştir. Çok değerli hocamız Prof. Dr. Tuğrul ARAT’ın başkanlık ettik

ikinci oturumun konusu Türk vatandaşlarının AB ülkelerindeki hakları ve vize

6

sorunu olmuştur. Geri kabul anlaşması ve vize muafiyeti yol haritasının son

durumu bu oturumda tartışılmıştır.

Birinci günün üçüncü oturumu, Danıştay 10. Daire Üyesi Ahmet

SARAÇ’ın başkanlığında evlilik yoluyla kazanılan vatandaşlığa ayrılmıştır.

İkinci günün dördüncü oturum başkanı Prof. Dr. Nuray EKŞİ olmuştur.

Bu oturumda AB vatandaşlığı ve ulusötesi vatandaşlık çeşitleri üzerinde

durulmuştur. Göç yoluyla vatandaşlık kazanılması koşulları, ayrıntılı biçimde

incelenmiştir.

Beşinci oturum, Prof. Dr. Hasan KÖNİ başkanlığında Uluslararası

Korumanın Çeşitli Veçheleri ve Suriyelilerin statüsüne ayrılmıştır. Geçici

koruma statüsü ve iklim mültecileri konuları bu oturumda tartışılmıştır.

Uluslararası koruma altındakilerin uluslararası özel hukuk sorunlarına

değinilmiştir.

Altıncı oturum; gönüllü geri dönüş, geri gönderme yasağı ve vatandaşlığa

başvuru hakkına ilişkindir. Dışişleri Bakanlığından Yeşim GÜNDOĞDU

başkanlığında kalıcı ve uzun vadeli çözümler, destekli geri dönüş ve geri

gönderme yasağı konuları ele alınmıştır.

Kapanış konuşması ise Göç İdaresi Başkanlığından Gamze Gül ÇAKIR

KILIÇ, Doç. Dr. Kazım Sedat SİRMEN ve Prof. Dr. Işıl ÖZKAN tarafından

yapılmıştır. Tartışmalar daha çok Yabancılar ve Uluslararası Koruma

Kanununun yürürlüğe girmesinden sonra Avrupa İnsan Hakları

Mahkemesi’nin Türkiye hakkındaki içtihatlarının değişip değişmediği üzerine

olmuştur.

Sonuç olarak; Sempozyumda önceden “egemenlik” kavramı ile

özdeşleştirilen, devletle hukuki ve siyasi bağı ifade eden ve kişinin devlete

aidiyet duygularıyla bağlı oluşunu simgeleyen “vatandaşlık” kavramının son

zamanlarda yatırım vatandaşlığına dönüştüğü ifade edilerek, vatandaşlığın

para ile satın alınması eleştirilmiştir.

Arendt tarafından “haklara sahip olma hakkı” sayılan vatandaşlıktan,

kişilerin zorla yoksun bırakılması (vatansızlık) halleri AİHM içtihatlarından

örneklerle incelenmiştir. Çifte veya çok vatandaşlığın Avrupa Vatandaşlık

Sözleşmesi’nden beri istenen bir durum haline geldiği, altın pasaport ve

7

yatırım yapma ya da taşınmaz satın alma yoluyla kazanılan vatandaşlığın ise

bazı şartlara bağlanması gerektiği ifade edilmiştir.

Bu sempozyuma katılamayan ancak daha sonra yüz yüze verdiği

konferansla “Tarihi Boyutuyla Vatandaşlık” temasını işleyen Prof. Dr. İlber

ORTAYLI, Fransız İhtilali ile başlayan vatandaşlık “citoyennité” kavramı ile

vatandaşlığın geniş bir kitleye yayıldığını ifade ederek, “Cumhuriyet”

sözcüğünün Venedik, Polonya ve San Marino’dan beri var olduğunu ifade

etmiştir. “Cumhuriyet” ifadesine zamanla “halk” ifadesinin eklendiğini

belirten ORTAYLI, bundan sonra “Halk Cumhuriyeti” ifadesinin

kullanıldığını, ancak bu idarenin aristokrat bir zümrenin elinde olduğunu

söylemiştir. İmtiyazlı sınıfların Fransız İhtilali ile kalktığını ve herkesin

doğuştan vatandaş olduğunu belirten ORTAYLI, ancak daha çok vergi

verenlerin daha çok haklara sahip olduğunu belirtmiştir. Herkes eşittir, ancak

onlar daha çok eşittir.

Ona göre; Tebaayi Âli-yi Osmani, yani Osmanlı Hanedanlığına tabi olan

insanların vatandaşlığından söz edilmesi 19. Asır Jön Türklerinin siyasi

tabiridir. Modern cumhuriyetlerde ikincil gruplar devlet yönetimini kontrol

ederler. Vatandaş, bir cemaatin üyesidir. Dünyada böyle bir statüsü

olmayanlara “haymatlos” (vatansız) denir. Bazen de bunun aksi olur. Kişi

çifte veya çok vatandaşlığa sahip olur. “Ancak bu imtiyazın çok geniş bir

şekilde devam etmesi doğru değildir” diyerek bir kişinin iki validesi olmaz

sözünü doğrulamıştır. İlber Hoca’ya katkılarından dolayı çok teşekkür ederiz.

Sempozyum’un belki de en büyük katkısını hazırlanan bu kitabın

yazarlarına ilham olmasında görmekteyiz. Sempozyum’da yer alan

uluslararası kamu ve özel hukuk akademisyenleri, Türk vatandaşlık ve

yabancılar hukukuna ilişkin konuları, ayrıntılı bir biçimde belirli bir metot

içerisinde analiz etmek suretiyle milletlerarası hukuk alanına çok ciddi katkı

sağlayacak şekilde bu kitabın ortaya çıkışını sağlamışlardır.

Tüm özeni ve ciddiyeti ile bu kitabın basılması hususunda bize yardımcı

olan Yetkin Yayınevi’nin değerli sahibi Muharrem BAŞER’e, dizgileri büyük

bir sabırla gerçekleştiren Arslan MERCAN’a ve Yayınevinin güzel kalpli

evladı Murat BİKEÇ’e teşekkürü borç biliriz. Kitabın konuyla ilgilenenler

8

için değerli bir kaynak olmasını diler ve bundan mutluluk duyacağımızı

bildiririz.

Prof. Dr. Işıl ÖZKAN Doç. Dr. Kazım Sedat SİRMEN